Kaderdecreet stroomlijnt handhavingsregels op Vlaams niveau

Het “Kaderdecreet Vlaamse Handhaving,” afgekort als KVH, is een aanzienlijke stap voorwaarts in het stroomlijnen van handhavingsregels op Vlaams niveau. Dit kaderdecreet bouwt verder voort op het “Kaderdecreet Bestuurlijke Handhaving” (KBH) van 22 maart 2019. Hierdoor wordt niet alleen de bestuurlijke handhaving gereguleerd, maar ook de gerechtelijke handhaving binnen de Vlaamse grenzen.Toepassingsgebied van het KVH op de Vlaamse regelgeving.

Toepassingsgebied op de Vlaamse regelgeving

In artikel 3 van het KHV wordt, net zoals in zijn voorganger het KBH 2019, bepaald dat de Vlaamse regelgeving ervoor kan kiezen om het kaderdecreet geheel of gedeeltelijk over te nemen, waardoor maatwerk mogelijk is. Het kaderdecreet is dus niet automatisch van toepassing op bestaande Vlaamse sectorale regelgeving. Hiertoe zijn specifieke implementatiedecreten vereist. Deze implementatiedecreten kunnen bovendien voor sectorspecifieke regelgeving nog steeds in bijzondere handhavingstools voorzien, mits een verplichte motivering om van het kaderdecreet af te wijken.

Verdere verduidelijking van de handhavingsactoren

Het kaderdecreet reguleert het gehele handhavingstraject, inclusief toezicht, opsporing, bestuurlijke sanctionering, herstelmaatregelen en beveiligingsmaatregelen. Het aantal functietitels binnen het KVH wordt hierbij teruggebracht van 6 naar 3, namelijk naar:

• De toezichthouder (toezicht en opsporing + beveiliging)
• De beboetingsinstantie (bestuurlijke vervolging + sanctionering)
• De herstelinstantie (herstel + beveiliging)

Het toezicht is gericht op het controleren van de naleving van Vlaamse regels, terwijl opsporing specifiek bewijs zoekt van misdrijven of inbreuken voor de vervolging ervan. Bestuurlijke sanctionering omvat het opleggen van bestuurlijke boetes en kan zowel gedepenaliseerde inbreuken als geseponeerde strafbare feiten omvatten. Herstelmaatregelen hebben dan weer tot doel schade te herstellen, terwijl beveiligingsmaatregelen gericht zijn op het voorkomen van verdere schade.

Ten slotte wijst het KVH 2023 niet langer de Raad van State aan als standaard en bevoegd rechtscollege voor de rechterlijke controle op bestuurlijke sanctie en herstelbeslissingen te verzekeren, maar het Vlaams Handhavingscollege.

Verplichting van een digitaal register

Met het KVH komt er ook de verplichting voor de Vlaamse overheidsinstanties om alle door het KVH voorgeschreven bestuursdocumenten, zoals processen-verbaal, verslagen van vaststellingen, schriftelijke raadgevingen, beslissingen en kennisgevingen van beboetingsinstanties, enkel in elektronische vorm op te stellen, vanaf een door de Vlaamse Regering bepaalde datum. Deze bestuursdocumenten worden opgeslagen in een digitaal archiefsysteem/register dat beschikbaar wordt gesteld door de Vlaamse Regering.

Temporeel toepassingsgebied

Het Kaderdecreet Vlaamse Handhaving is in werking getreden op 8 september 2023. Als algemeen principe geldt dat de regels van het KVH onmiddellijk van kracht zijn nadat het (door implementatie) van toepassing is geworden op een welbepaalde regelgeving volgens artikel 105 KVH 2023. Hierop bestaan slechts enkele uitzonderingen:

• Voor wat het opleggen van sancties betreft, dient rekening te worden gehouden met het verbod op retroactiviteit van de zwaardere sanctie;
• Procedures, ingezet onder het oude regime, worden volgens dat regime verder afgehandeld;
• Voor de verjaring van het recht om publieke herstelmaatregelen op te leggen, geldt een overgangsregime, vergelijkbaar met artikel 10 van de wet van 10 juni 1998 “tot wijziging van sommige bepalingen betreffende de verjaring”, dat voor persoonlijke rechtsvorderingen de overgang regelt van de oude dertigjarige verjaringstermijn naar de nieuwe verjaringstermijnen, vermeld in artikel 2262bis BW.

Het KVH 2023 vervangt dus het Kaderdecreet van 2019. Vanaf de inwerkingtreding van het nieuwe kaderdecreet kan het oude niet meer worden gewijzigd, en is het ook niet meer mogelijk om in het oude kaderdecreet in te stappen. Voor bestaande Vlaamse regelgeving die eerder onder het kaderdecreet van 2019 viel, is er wel een overgangsperiode van drie jaar om over te stappen naar het nieuwe KVH 2023 of eigen regels te ontwikkelen. Artikel 107 van het KVH voorziet namelijk in een overgangsregeling die pas in werking treedt wanneer de betreffende Vlaamse regelgeving besluit om in te stappen in het KVH 2023 of de toepassing van het KBH  2019 ongedaan maakt, met een maximale termijn van drie jaar na de inwerkingtreding van het KVH 2023.

De toekomst en de impact van het KVH op de domeinen ruimtelijke ordening, milieu, wonen, energie

Zoals reeds vermeld, is het Kaderdecreet Vlaamse handhaving 2023 slechts van toepassing op bestaande Vlaamse regelgeving nadat implementatiedecreten zijn ingeschreven.

Op 26 mei 2023 heeft de Vlaamse regering echter reeds een algemeen implementatiedecreet principieel goedgekeurd om de implementatie al te regelen van de volgende Vlaamse regelgeving:

• Het Decreet Algemene Bepalingen Milieubeleid (DABM)
• De Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening (VCRO)
• Het Onroerenderfgoeddecreet
• Het Decreet Integraal Handelsvestigingsbeleid
• Het Logiesdecreet
• Het Varenderfgoeddecreet

Dit betekent dat in de domeinen milieu, ruimtelijke ordening, handelsvestigingen, onroerend erfgoed en toerisme de handhavingsprocedures grotendeels dezelfde zullen worden, namelijk die van het KVH 2023.

Het ontwerp van dit algemeen implementatiedecreet ligt momenteel voor advies bij de Raad van State om te onderzoeken of het initiatief juridisch en technisch in orde is en of het past binnen de bevoegdheden van de Vlaamse Gemeenschap of het Vlaamse Gewest. Van zodra dit advies beschikbaar is, wordt de al dan niet aangepaste tekst opnieuw voorgelegd aan de Vlaamse Regering voor een definitieve goedkeuring, waarna het ontwerp zal worden ingediend bij het Vlaamse Parlement. Het implementatiedecreet is er dus momenteel nog niet en de datum van inwerkingtreding zal voor elk decreet (VCRO, DABM, OED…) nog bepaald moeten worden in uitvoeringsbesluiten.

Impact op sectoren

Ruimtelijke ordening

In overeenstemming met het ontwerp worden er specifieke wijzigingen voorgesteld binnen bepaalde artikelen van de Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening van 15 mei 2009. Deze wijzigingen omvatten onder andere aspecten met betrekking tot de bestemming van handhavingsopbrengsten, de taken van herstelinstanties, de aanpassing van bepaalde terminologie en een uitbreiding van de categorie inbreuken.

Milieu

Het DABM heeft reeds een gedetailleerd en evenwichtig handhavingsregime in titel XVI, waardoor de bepalingen van het Kaderdecreet Bestuurlijke Handhaving 2019 niet van toepassing zijn verklaard op het handhavingsregime van het DABM. Naar verwachting zal het KVH 2023, na advies bij de Raad van State, daarentegen wel worden toegepast op de milieuwetgeving via het algemene implementatiedecreet. Hierbij zullen er ook bepaalde artikelen worden herzien inzake het decreet van 5 april 1995 houdende algemene bepalingen inzake milieubeleid.

Wonen

Sinds 1 januari 2023 is het Kaderdecreet Bestuurlijke Handhaving van 22 maart 2019 van toepassing op de handhaving van de woningkwaliteitsbewaking (zoals vermeld in Boek 3 van de Vlaamse Codex Wonen van 2021). De handhaving van het Kaderdecreet van 2023 zal dus ook pas van kracht zijn op de Vlaamse Codex Wonen na de definitieve goedkeuring van het implementatiedecreet. Dit staat ook vermeld in het ontwerp van het Kaderdecreet over de Handhaving van Vlaamse regelgeving.

Energie

Het domein betreffende de regelgeving inzake energie zal echter ondergebracht worden in een uitzonderingscategorie of als een “sui generis” worden beschouwd. Het decreet betreffende energie heeft zich zowel niet gealigneerd op de voorganger van het Kaderdecreet Bestuurlijke Handhaving als de opvolger inzake het Kaderdecreet over de handhaving van Vlaamse regelgeving. Hierdoor past de sector energie haar eigen handhavingsregel en actoren toe.

Auteurs: Jeroen De Coninck en Antoon Heeren (student UAntwerpen)